Świadczenia w Polsce to rozległy temat, który wywołuje sporo kontrowersji i pytań. Jeśli chce się z nich skorzystać, warto wiedzieć, jakie zasiłki i świadczenia można uzyskać. Przygotowaliśmy odpowiedzi na najczęstsze pytania. Z tego artykułu można dowiedzieć się, czym są świadczenia, jakie są świadczenia w Polsce, gdzie należy składać wnioski i czy mogą one zostać odrzucone oraz na jaki okres przyznawane są świadczenia.
Świadczenie – co to takiego?
Świadczenie to najczęściej rodzaj dofinansowania, na który może liczyć określona grupa społeczna. Definicja tego hasła jest trudna do określenia z uwagi na dużą liczbę możliwych zasiłków i powodów ich wypłacania konkretnym osobom. Za świadczenie można uznać emeryturę, która przyznawana jest po określonym stażu pracy, gdy osiągnie się odpowiedni wiek i zakończy działalność zawodową. Wypłacana jest na podstawie składek, które osoba pracująca płaciła na fundusz emerytalny z każdej wypłaty.
Jednak ubezpieczenia emerytalne i rentowe to niejedyne świadczenia, jakie można uzyskać. Zasiłki to również dopłaty dla rodzin z dziećmi, którym co miesiąc przysługuje od 1 stycznia 2024 roku po 800 zł na każde dziecko, wcześniej było to 500 zł do 31 grudnia 2023 roku, ale na podstawie przepisów i zmianie ustawy kwota uległa zmianie.
Aby otrzymać takie świadczenie socjalne, nie trzeba wcześniej płacić żadnych podatków od wypłaty czy innego źródła dochodów. Dlatego określenie jasnej definicji hasła „świadczenie” jest problematyczne, wiele zależy od sytuacji i konkretnego przykładu. W Polsce dostępnych jest jednak wiele świadczeń, warto znać je wszystkie, aby wiedzieć, na jakie dofinansowanie czy na jaki zasiłek można liczyć.
Rodzaje świadczeń w Polsce. Jakie zasiłki są w Polsce?
Najczęściej za wypłacanie świadczeń w Polsce odpowiada ZUS. Te mogą być przekazywane w różnej formie. Najbardziej znane są świadczenia pieniężne, takie jak renty, zasiłki czy emerytury. Jednak ZUS oferuje również świadczenia w formie rzeczowej, np. sprzęt do rehabilitacji albo umożliwiający funkcjonowanie w niektórych nieuleczalnych chorobach zagrażających życiu, np. cukrzycy.
Warto wiedzieć, że aby uzyskać niektóre świadczenia, trzeba płacić obowiązkową składkę na ubezpieczenie zdrowotne, która jest pobierana z pensji. Można ją sprawdzić w dokumencie PIT, czyli rocznym podsumowaniu podatku dochodowego.
Ważne i warte zapamiętania jest to, że świadczenia przysługują też ze względu na wiele sytuacji. Rodzaje świadczeń warto podzielić na:
z tytułu choroby lub macierzyństwa:
- zasiłek chorobowy – to świadczenie pieniężne wypłacane za okres niezdolności do pracy, musi być on spowodowany chorobą, wypadkiem albo odosobnieniem z powodu choroby zakaźnej;
- zasiłek opiekuńczy – przysługuje rodzicom dzieci do lat 14. Na rok jest to 60 dni w razie choroby dziecka;
- zasiłek wyrównawczy – pokrywa różnicę między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem wypłacanym za okres 12 ostatnich miesięcy kalendarzowych a miesięcznym wynagrodzeniem osiągniętym za pracę, jeśli w trakcie roku wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek poddania się rehabilitacji zawodowej;
- świadczenie rehabilitacyjne – przysługuje osobom ubezpieczonym, które wyczerpały prawo do pobierania zasiłku chorobowego, ale nadal są niezdolne do pracy;
- zasiłek macierzyński – świadczenie z ZUS-u, które otrzymuje rodzic w trakcie urlopu związanego z narodzinami dziecka;
z tytułu długotrwałej niezdolności do pracy:
- renta z tytułu niezdolności do pracy – świadczenie, które otrzymuje się po badaniach, jeśli osoba jest niezdolna do pracy zawodowej;
- renta szkoleniowa – przeznaczona dla osób, które straciły w wyniku problemów zdrowotnych możliwość wykonywania dotychczasowego zawodu i zdobywają kwalifikacje do nowego;
z tytułu starości:
- emerytura – świadczenie, które można uzyskać po zakończeniu pracy, gdy osiągnęło się określony wiek, przepracowało minimalny określony czas oraz opłacało składki emerytalne;
- dodatek pielęgnacyjny do emerytur i rent – dodatek do świadczenia, jeśli osoba została uznana za całkowicie niezdolną do pracy, niezdolną do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat;
z tytułu śmierci żywiciela:
- renta rodzinna – przysługuje dzieciom, których rodzic utrzymujący rodzinę umarł;
- dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej – to świadczenie uzupełniające rentę socjalną osamotnionych dzieci do maksymalnie 26. roku życia;
z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej:
- jednorazowe odszkodowanie – przyznawane najczęściej po wypadku w pracy bądź w wyniku choroby zawodowej;
- zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego,
- świadczenie rehabilitacyjne – przysługuje osobie po wypadku, przywraca zdolność do pracy;
- świadczenia zdrowotne z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych,
- zwrot kosztów poniesionych na zakup przedmiotów ortopedycznych,
inne świadczenia:
- zasiłek pogrzebowy – jednorazowy zasiłek po śmierci kogoś bliskiego, który ma pomóc pokryć koszy pogrzebu;
- renta socjalna – przysługuje osobom pełnoletnim, które są czasowo lub całkowicie niezdolne do podjęcia pracy;
- świadczenie przedemerytalne,
- rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej ZUS.
Do tej puli warto również doliczyć świadczenia przysługujące tylko rodzinom z dziećmi, takie jak 800+, „Dobry Start”, kapitał opiekuńczy czy zasiłek rodzinny.
Gdzie należy składać wnioski o świadczenia?
Wnioski należy składać do instytucji, która wydaje dane świadczenia. Można to zrobić poprzez portal PUE ZUS albo w aplikacji mobilnej mZUS. Wystarczy zarejestrować się i wybrać odpowiednie świadczenie, a następnie wypełnić wniosek. Jeśli potrzebna jest pomoc, warto udać się do stacjonarnego punktu ZUS i skorzystać z porad pracownika. Warto wiedzieć, że konkretny obywatel nie musi zgłaszać wniosków samodzielnie, może poprosić o pomoc pełnomocnika.
Jak długo trwa proces rozpatrywania wniosku?
Po złożeniu wniosku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych trzeba poczekać na decyzję ze strony instytucji. Gdy do ZUS-u wpłynie prawidłowo wypełniony formularz, rozpoczyna się postępowanie, które ma na celu ocenę, czy dane świadczenie przysługuje konkretnej osobie.
Według prawa ZUS ma na wydanie decyzji 30 dni od wpłynięcia wniosku albo od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji. Jest to czas liczony w dniach pracy, a nie kalendarzowych, dlatego czekając na decyzję, należy wziąć pod uwagę wszelkie dni wolne z okazji świąt czy weekendów.
W rozumieniu przepisów funkcjonujących w systemie ubezpieczeń społecznych pod pojęciem „wyjaśnienia ostatniej okoliczności” kryje się data rozstrzygnięcia ostatniej kwestii koniecznej do ustalenia uprawnień lub ich braku wnioskodawcy. Oznacza to, że jeśli w sprawie toczą się stale różnego rodzaj decyzje, np. badania do przyznania renty, czas liczony jest od ostatniego takiego wydarzenia.
Co ważne, najczęściej pozytywnie rozpatrywane wnioski, które nie potrzebują dodatkowych badań czy postępowania, są akceptowane w ciągu kilku dni od złożenia dokumentów.
Na jaki okres przyznawane są świadczenia?
To, na jaki okres przyznawane są świadczenia, zależy od ich rodzaju. Najczęściej mowa o 12-misiącach, po których należy ponownie zgłosić się do ZUS-u. To dlatego, że wiele sytuacji może zmienić się w tym okresie, przez co Zakład Ubezpieczeń Społecznych musi kolejny raz dokonać postępowania i ocenić, czy świadczenie nadal przysługuje.
Czy świadczenie może zostać odrzucone?
Wniosek o świadczenie może zostać odrzucony. Wystarczy, że osoba go składająca nie zda wszystkich potrzebnych dokumentów albo nie będzie spełniać wymagań konkretnego zasiłku czy świadczenia. Dlatego przed wysłaniem wniosku warto dokładnie sprawdzić regulamin i zasady dotyczące danego dofinansowania. Można też poprosić o pomoc pracowników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którzy są dostępni w placówkach. Razem z nimi można przejrzeć zasady, które trzeba spełnić, by uzyskać zgodę na przyznanie świadczenia.
W niektórych sytuacjach bardzo ważne są badania, które trzeba wykonać przed złożeniem wniosku. To one w dużej mierze określą, czy osoba może uzyskać świadczenie, czy np. jest już zdolna do pracy i powinna wrócić do wykonywania zawodu.
Jak odwołać się od decyzji ZUS?
Od negatywnej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych można się odwołać. Warto wiedzieć, że po zgłoszeniu odwołania kolejne decyzje będą wydawane zgodnie z zasadami o załatwianiu spraw określonych w postępowaniu administracyjnym.
Wydanie kolejnych decyzji powinno nastąpić nie później niż w ciągu miesiąca. Jeśli jednak sprawy są szczególnie skomplikowane, ten czas wydłużany jest do dwóch miesięcy od dnia wszczęcia ponownego postępowania.
Kto odpowiada za świadczenie ubezpieczenia zdrowotnego?
Warto wiedzieć, że w Polsce nie tylko ZUS wydaje świadczenia. Jednak inne jednostki funkcjonują na inaczej określonych zasadach. Na przykład za świadczenie z ubezpieczenia odpowiada ubezpieczyciel.
W tym przypadku jednak, aby otrzymać pieniądze, należy najpierw się ubezpieczyć w konkretnej firmie i płacić jej comiesięcznie albo coroczne składki. To od zawartej umowy i wielkości składek liczone jest możliwe świadczenie – określone w polisie ubezpieczeniowej. To całkiem inny sposób otrzymywania pieniędzy w złej sytuacji życiowej niż pobieranie świadczenia socjalnego, dostępnego w Polsce w różnych rodzajach i z wielu opisanych wyżej powodów.
Zasiłki dla Polaków za granicą
Mało osób wie, że Polacy mogą otrzymywać różnego rodzaju zasiłki za granicą. Najczęściej przyznaje się je ludziom, którzy wracają do kraju po zakończeniu wykonywania pracy na obczyźnie – niezależnie od tego, czy zrezygnowały z takiego źródła zarobku, czy też go utraciły.
Żeby zdobyć zasiłek w UE (Unii Europejskiej), EOG (Europejskiego Obszaru Gospodarczego) lub Szwajcarii, w pierwszej kolejności trzeba udać się do placówki w kraju, w którym ostatni raz się było zatrudnionym. Tam należy się zarejestrować i uzyskać prawa do zasiłku dla osób bezrobotnych. Następnie poleca się pozostać w tym samym kraju przez minimum miesiąc od czasu zakończenia współpracy z byłym pracodawcą.
Gdy upłyną cztery tygodnie, należy ubiegać się o transfer zasiłku do Polski. Ważne, żeby nie robić tego na własną rękę. Trzeba wykorzystać dokument U2, który wydawany jest przez instytucję – tę samą, która przyznaje zasiłek.
Będąc już w kraju, należy w ciągu siedmiu dni zarejestrować się w polskim urzędzie pracy. Natomiast otrzymany wcześniej dokument U2 trzeba złożyć we właściwym wojewódzkim urzędzie pracy. Dopiero po tym należy poinformować instytucję za granicą o złożeniu papierów.
Dzięki podjęciu tych działań można otrzymywać świadczenia jeszcze przez 6 miesięcy mimo przeprowadzki. Warto wiedzieć, że zasiłek w kwocie netto przelewany jest bezpośrednio na konto osoby bezrobotnej. Zostaje on wstrzymany, jeśli w trakcie tego czasu odmówi się przyjęcia pracy oferowanej przez urząd, co oznacza wyrejestrowanie z listy, a to równia się utracie świadczenia.